Umadasoomaaliyeedbadankeeduwaxay u baahantayinayfahantowuxuyahaybangi, shaqaduqabto, faa-idadabangiyadu u leeyihiin? Marka ay fahmanshacabkasomaliyeedsuaalahaniyoqaarkalooka ag dhawayaykudhiirankaraanoo u hiloowikaraanisticmaalkabangiyadalakinintaaanayfahminamaaanaykajawaabikaraynsuaalahaskorkuxusaninayisticmaalaanwaabaabacadaasoolayidhitimohakasoobaxaanookadhiganhadalkiixikmadabadnaeelagahayaynin philosophy ah eeuulahaaqofwalbawaa la necebyaywaxaanuaqoon!! Tusaaleahaanadiguhadiiaadcunijirtayhilibgeeloolagukeenoayaxamashimbirowaadnecbaysanaysaasidanwaxakadhiganhadiiaadtaqaanayinadgurigaagakukaydsatolacagtadaamaaadadigaiyodhawrqofoo kale iskudarsanjirteenlacagookolbamidkiin la siinjiraysiuu wax uguqabsado (hagbad) kaamadhadhicikartoinadlacagtaadakukaydsatobangiaanadhore u aqoonisticmaalkiisaookugucusub, nin philosophy ah ayaalagahayay game kawaxa la ciyaaraamarkaaadshuruucdiisabaratidbangiginawaxa la isticmaalaamarkadshurucdiisafahantid.
Waxanidinlawadagayaaqisoyaroogaabanoouunoogasheekeyaymacalinjaamacad Uganda ah noodhigayayqisadanookudhacdaygabadhsomaliyeed, gabadhansomaliyeedwaxa loo soodiraylacagtiibiilkaiyotiijaamacadahalkii ay lacagtakadhiganlahayd bank account waxy lacagtiikuridatayqolfada mobile kaeexagadambe, dabadeedwaxadhacday in mobile kiilagaxadaylacagtiinakaraacday! Waa arinnaxdinbadanhadanalayaabkeedaleh. Sidaydoontabaย haahaatewaaarintusaale u ah shacabkasoomaaliyeedoo aykalakulmanfahan la aantabangiyadadhacdadaniyodhacdoyin kale ookasiiwaawayn. Hadabaumadasoomaaliyeedwaxay u bahanatayinย lafahansiiyoisticmaalkabaanankameelkastaoo ay joganiyadoo loo samaynayodhiirigalin, xayaysiinlanatusayofaa-idada ay u leeyihiin.Bangiyadumaahameellagukaysadolacagtaookaliyalakin way kamacnobalaadhanyiinwaxanayleeyiinqaybokaladuwaniyadoolagukalasaarayoshaqooyinka ay qabtaaniyoqaabdhismeedkooda, hadiiaansooqaadanonoocyokamidabangiyadawaxaugumuhiimsankuwan;
Bangigadhexe (central bank):
Bangiyadagaarka ah (specialized bank): waabangiyadaaandawligaahayneegaar loo leeyay.
Bangiyadaganacsiga ah (commercial bank): wabangiyada u gaarka ah ganacsiga.
Bangigadhexewaahaayadaugumuhiimsaneewadanleeyahay, sababto ah bangigadhexewuxusaamaynwaynkuleeyahygabiahanbaganacsigawadanka,maalgashiga, shaqoabuurka, sharciyayntaiyoshuruuuc u dajintabangiyadaiyohaayadaha kale eekaganacsadalacagta,dajintasicirkalacagtaiyowaxa ay qarashgaranaysodawladawadankaasi.
Inuunoqdohaayadbadbaadisabangiyada kale hadii ay kacayaan.
Inuufuliyosiyaasadalagumaamulosicirgoyntalacagtasuuqakujirta .waxaysicirgoyntalacagtumuhiim u tahaybangigadhexe, Sicirkalacagtuwuxusaamaynkuyeeshaalaabtasoodagtaiyo ta dhoofta. Waa habkakaliyaeelaguogaankarotartankadhaqaaleeewadankulajirowadan kale.
Intaawaxaankudarilaainaymuhiimtahaymarka ay dawladubixinaysomashaariic ay kubixisolacagteedawayotaniwaxaykacaawinaysaabangigadhexeinuusargooyosicirkalacagta.
Sidoo kale waxamuhiimainuubangigadhexeyeeshosuuqasarifkalacagahaqalaad, tani waxy u sahlaysaabangigainugacantakuhayosicirkalacagahaqaladiyo ta dalkaba (shilling).Akhristeintankumakoobikarnobangigadhexewuxuu yay iyoshaqadiisahadiiAlleidmowaxaniskudayidoonainankadiyaarinomaqaalugaar ah.
Bangiyadaguryaha (real state banks): bangiyadanwaabangiyadadhiirigaliyadib u dhiskadalka,bangiyadanoocanoo kale ah waykajirikarandhulkeenalakinwaxanjirindadkiiaqoonta u lahawayotusaleahaanshirkadahafarahabadaneedhismahaayaadalkadhisilaaqaybokamidadabdeednaiskumagacabilaabangiga dib u dhiskadalkalakin ma fahansana! Amabaanankacaadiga ah ayaa la xidhanlaashirkadahadhismahadalkana dib u dhiskusamaynlaaeewaxajirtahagrashoiyoaqoondaro!
Bangiyadaganacsigadebada (international trading banks): bangiyadanoocanoo kale ah waxaydhiirigaliyaanganacsigadibadaootusaaleahanqofkiiugabaahnaa china amajabangaadhiamabadeecad kale ayayusoqaadanoo ay u fududeeyaan, ashkhaasayakushaqaystabangiyadanoocan ah lakin ma fahansanainaybangiabuurikaranganacsi!
Bangiyadaislaamkaiyokaalintoodasakada
Bangiyadaislaamkuwaabangiyadaaanlahayndulsaarkaiyodheefkorkasidoo kale waabangiyadakushaqeeyanidaamislaamiga ah.
Bangiyadaislaamkuwaxaykaqaybqaataanururintasakada, maamulkeedaiyosidoo kale gaadhsiintacidiixaqa u lahaydeesakadu ay kubaxaysay.
Markauguhoraysabangiyadaislaamkuwaasakobixiyayaal, shaqadalabaadeekagaaadansakadawaainaydhiirigaliyaanbixintasakadaiyakoomacaamiishoda u dirayafariimo ay kuxasuusinayaansakobixintaiyosanduuqama account u gaarasakobixinta.
Hadabawaxa is waydiinmudanmuxuu Somalilandama Somaliaugahirgaliwaayeenbaanankaladuwan?
Su aashanjawaabteedaoo u baahan in lagaqoramaqaalgaarawaxniskudayidonainankuso kobo qodobodhawraoo ay kamidyihiin:
Waxalagusheegay website ka CIA in dhaqalahaama GDP Somaliduuuaad u hooseeyosidaasoytaywuxuubangigaaduunku u aqoonsanyay dal dhaqalihiisuaad u hooseyooofaqrikajiro.
landburburkiidawladii Somalia 1991 ilaa manta wax aqonsiya may helintaasinawaxaysababtay in aanlagusodhiiran Karin Somaliland.
Sharciadaygdhankadawlada ah (legal risk)
Baanankaaanislaamigaahynooaankusoodhiiran Karin SomalilandiyoSomalia madaamaoo ay dadku 100% muslimyihiinooaanaydiintaislaamku u banyan dulsaarka.
Iyadoo ay sidaatahaywaxanrajaynaya in mar kaliya ay Somalilandiyo Somalia ay iskubadalidoonaangoobobangiyaduaadugahirgalaansababtoo ah
Xawladaayaaburburkiiiyoka go-itaankiiSomaliyakadibugalaykaalintiibaananka, waanhubaa in maalinmaalmahakamidaxawaaladahatiradabadaneekashaqeeyadhulka Somaliland iyo Somalia ay iskubadalidoonaanbaanancaalamiya.