Caafimaad ahaana uma fiicna kala taggu ama furriinka lamaanuhu, marka la barbar dhigo caafimaadka qofka aan weli guursan. Daraasaddu waxay intaas ku daraysaa in dadka da’da dhexe ee cimrigooda ee aan weli  guurs ani ay leeyihiin mushkilado dhanka wadnaha oo ka yar kan ay ka cawdaan dadka guurka soo maray ee laakiin kala tegay oo ku danbeyey nolol  kelini mo ah.

Natiijada kasoo baxday cilmi baadhis lagu sameeyey 8,652 rag iyo dumar isugu jira oo da’doodu u dhaxayso 50-60 sano ayaa cadaysay in niyad  xu mo, walaac iyo werwer ka dhashay furriinku uu ku yimaado lamaanaha  kal a tagay, kaas oo sii socda ama aan si buuxda u baabi’in xataa haddii qofku mar labaad guursado.

“Marka lamaanahagu uu xanuunsado ama xidhiidhkiina guur xumaado, xad diga ama heerka walaaca iyo werwerka ku helaya ayaa kor u kaca” sidaa waxa tidhi Linda waite, oo ah qoraha daraasadan iyo bare sare  (profes sor) cilmiga Bulshada ka dhiga Jaamacadda Chicago, ee dalka Maraykanka. Waxayna intaas raacisay”si fiican uma seexanaysid, waxa kugu dhacaysa cunto xumo, saaxiibadaadana ma arki karaysid, dhamaan waa arrimo  tiira anyo leh oo fool xun”

Faaidooyinka caafimaad ee guurka ayaa faro badan, tusaale ahaan  daraa saddu waxay sheegtay in lamaanuhu ku dedaalo inuu midba kan kale  caafi maadkiisa xoogga saaro oo markasta ka war hayo, gaar ahaanna ooridu ama afadu ay iyadu aad uga warhayso saygeeda caafimaadkiisa isla  mark abana garato haddii caafimaad darro kusoo korodho, waxayna uga dhigan tahay sida ilaaliyaha albaabka ama “gatekeeper” oo markasta ilaalilanysa xaaladdiisa caafimaad.

Dadka daraasadda lagu sameeyey, kuwooda furriin ku yimi ama  lamaani hi isii kale ka dhintay, waxay 20% kaga bateen xanuunada wadno xanuunka, macaanka iyo kansarka, marka la barbar dhigo kuwa isla markiiba dib ka  g uursaday. Dib-u guursigan ayaa keentay inuu hagaago caafimaadkoodu laakiinse sida daraasadda ku cad, lamaanaha kala tegay ee aan dib u  guur san weligood si buuxda ugama soo kabtaan hoos u dhaca ku yimaada  caaf imaadka jidhkooda ee ka dhashay werwerka, qoomamada iyo fikirka  fara ha badan ee furriinka.

Cilmi baadhistani si toos ah uma sheegayso in furriinku keeno caafimaad darro, laakiinse waxay cadaynaysaa in xidhiidh saamayn ahi ka dhexeeyo.

Sidoo kale saynisyahanno deggan gobolka Ohio, ee dalka Maraykanka  ay aa tijaabiyeen waqtiga ay qaadato in lamanaha is furay ama kala tagay ay ka bogsadaan nabarada yaryar ee diirka jidhka soo gaadha,waxayna  og aadeen in kuwa is furay maalin ka badan ku qaadato in nabarku bogsado, halka kuwa colaadda xoogan ku kala tagay ay mudo maalin ka badan ku  q aadato in nabarku bogsado.

“ waxaan idinku adkaynayaa in haddii aydin guurka dhibtiisa maarayn  kar ayn, ay fiicantahay in laga joogsado. Furriinkuna wuxu carqalad ku  noqon ayaa noloshaada, laakiinse guurka isqab qabsigiisu jiitamo mudo badan  wa xa dhaama furriinka” sidaas waxa yidhi kiecolt Glaser oo ah saynisyahan reer Ohio ah.

Ugu danbayn,waxa cad in guurku ka caafimaad iyo wanaag badan yahay furriinka ama burburka qoyska, ayna tahay in wax badan laga  war  ware ego furriinka oo aan lagu degdegin. Si hadaba furriinka loo yareeyo waa in marka hore guurka lagu aasaasaa wanaag iyo is afgarad iyo is taageerid.

Qalinkii Axmed Shawqi

Shawqi06@hotmail.com

Hargeisa, Somaliland